آهن اسفنجی چیست و چرا شرکت فولاد اقلید این محصول را تولید می‌کند؟

«آهن اسفنجی» از احیای مستقیم سنگ‌آهن (Direct Reduced Iron) به‌دست‌آمده و طی عملیات احیای بی‌واسطه، بدون نیاز به ذوب سنگ‌آهن، اکسیژن آن حذف می‌گردد. در این روش گلوله‌های آهن اسفنجی که از تغییرات شیمیایی گندله سنگ‌آهن که دارای عیار ۶۷% است، تحت حرارت در کوره در دماهای بالا در حضور گازهای احیاء حاصل می‌شود.

قطر دانه‌های آهن اسفنجی که درصد بالایی آهن (حدود 92 درصد) دارد، حدود یک و نیم سانتیمتر و به رنگ فلزی (خاکستری) است.

آهن اسفنجی به‌عنوان اصلی‌ترین شارژ فلزی در کوره قوس الکتریکی و القایی استفاده می‌شود و جایگزین مناسب برای قراضه جهت ذوب است. این محصول شرکت فولاد اقلید پس از ذوب و احیا در فولادسازی، در فرآیند ریخته‌گری به شکل محصولات موردنیاز درمی‌آید و به شکل‌های اسلب (تختال)، بیلت (شمش) و میلگرد و … مورداستفاده قرار می‌گیرد.

بر اساس آمارهای منتشرشده، در سال 1399 فولاد خام ایران 20.6 میلیون تن و به‌طور مشخص آهن اسفنجی 27.8 میلیون تن تولیدشده است. بر اساس طرح جامع فولاد کشور و بر اساس الزام سند چشم‌انداز ظرفیت فولاد ایران تا پایان سند چشم‌انداز سال 1404 به 55 میلیون تن و میزان تولید آهن اسفنجی به 52 میلیون تن افزایش یابد.

بر اساس اطلاعات آخرین پایش طرح جامع فولاد کشور واحدهای تولیدکننده فولاد خام (تختال و شمشال) در کشور را ذوب‌آهن اصفهان، شرکت فولاد خوزستان و گروه ملی صنعتی فولاد ایران، فولاد آلیاژی ایران، مجتمع فولاد مبارکه، فولاد مبارکه – طرح سبا، فولاد هرمزگان و فولاد خراسان تشکیل می‌دهند. ظرفیت اسمی این واحدها برابر با 19.6 میلیون تن است. بخش خصوصی نیز در این قسمت از پروسه تولید فولاد سرمایه‌گذاری نموده است. ظرفیت اسمی واحدهای خصوصی 12.54 میلیون تن است که در سال 1396 موفق به تولید بیش از چهار میلیون تن فولاد شده است.

همان‌طور که مطرح شد شارژ آهن اسفنجی در کوره‌های قوس الکتریکی را 90 درصد و ضریب تبدیل آهن اسفنجی به فولاد خام با توجه به درصد شارژ آهن اسفنجی در کوره برابر با 1.17 در نظـر گرفته‌شده است. لازم به ذکر است که برخی از واحدهای خصوصی فعال دارای ظرفیت اندک می‌باشند.

با توجه به جدول بالا میزان تقاضای بالقوه آهن اسفنجی در سال 1396 برابر با 21.8 میلیون تن بوده است؛ البته میزان مصرف می‌تواند کمی با عدد برآورد شده متفاوت باشد؛ زیرا لزوماً همه واحدها با ترکیب در نظر گرفته‌شده کار نمی‌کنند. همچنین کوره‌های القایی می‌توانند مصرف‌کننده ترکیبی از آهن اسفنجی و قراضه باشند. در این صورت مصرف آهن اسفنجی می‌تواند بیشتر از این مقدار نیز باشد.

در حوزه صادرات نیز، صادرات آهن اسفنجی در سال 1391 جهش یافت و تا سال 1393 سالانه بیش از 200 هزار تن آهن اسفنجی از کشور صادر شد.

صادرات آهن اسفنجی در سال 1394 کاهش قابل‌توجهی یافت علت این کاهش را می‌تواند در شرایط نامناسب داخلی و بحران جهانی فولاد جستجو نمود. پس‌ازآن صادرات آهن اسفنجی مجدداً افزایش و در سال 1396 بالاترین صادرات آهن اسفنجی کشور در رقم بیش از 700 هزار تن تحقق یافت. صادرات آهن اسفنجی در نه‌ماهه 1397 برابر با 432 هزار تن بوده است.

در بخش پیش‌بینی عرضه آتی به استناد طرح جامع فولاد کشور و آخرین پایش انجام‌شده مشـخص گردید که ظرفیت آتی تولید آهن اسفنجی (مجموع طرح‌های توسـعه واحـدهای موجـود، ایجـاد ظرفیـت و طرح‌های استانی) به 44.65 میلیون تن در افق 1404 خواهد رسید. مصرف آهن اسفنجی در سال 1396، برابـر بـا 21.76 میلیون تن بوده که روند رو به رشدی را طی نموده است، اما با بررسـی ظرفیت آتی فولاد خام و بررسی مازاد و کسری تقاضا، به نظر می‌رسد کمبود عرضه آهن اسفنجی طی دوره زمانی (1400 ـ 1404) وجود خواهد داشت و بازار کشش احداث واحد آهن اسفنجی را دارد.

نتیجه این‌که فولاد اقلید پارس باهدف ایجاد موازنه در زنجیره به‌عنوان یکی از اهداف صنعت فولاد مطرح است.